Ai là vị Tổ nghề xây dựng?

Mỗi ngành nghề, chắc hẳn đều sẽ có tổ nghề. Xuất phát từ truyền thống tốt đẹp là thờ phụng tổ nghề, thể hiện lòng trân trọng, biết ơn đối với các bậc hiền nhân đã có công truyền bá nghề cho thế hệ sau này. Bên cạnh đó còn là sự tôn vinh, khẳng định thương hiệu của nghề. Do vậy, hành trình tìm Tổ sư nghề xây dựng - nghề làm đẹp cho xã hội ở mọi thời kỳ theo suốt thời gian của lịch sử để ghi công, tưởng nhớ cũng là đạo đức “uống nước nhớ nguồn” của những người trong ngành Xây dựng.

Tuy nhiên, việc làm này quả không phải là dễ dàng. Bởi vì, hiện nay có nhiều quan điểm và tranh cãi cho rằng, Lỗ Ban là ông Tổ nghề xây dựng, đồng thời cũng là Tổ nghề mộc. Có người lại bảo “Nữ Oa đội đá vá trời” mới chính là vị Tổ của nghề xây dựng… Vậy, ai là Tổ sư nghề xây dựng?

Theo truyền thuyết thì có 03 giả thuyết

1. Truyền thuyết về thần thoại về “Nữ Oa đội đá vá trời” có lẽ là khởi nguồn sớm nhất liên quan đến nghề xây dựng. Nữ thần đã mê mẩn ngắm nhìn mặt đất và Nữ thần đã say đắm đến mức không muốn trở về trời.

Nhưng vẻ đẹp và bình yên này không được lâu khi một tai họa bỗng ập đến. Trời đất quay cuồng, sấm chớp, gió thổi, muông thú lẫn con người hoảng loạn. Một phần bầu trời bỗng sập xuống, tạo thành nhiều lỗ hổng tạo thành đường thoát để nước tuôn chảy ào ào làm cho mặt đất ngập tràn.

Nữ Oa không cầm được lòng khi thể đứng nhìn cảnh tưởng như vậy liền đội những hòn đá lớn bay đến bịt lỗ hổng. Nhưng dòng nước quá mạnh, bà không thể lấp lỗ hổng bằng cách này được. Bà đi nhặt rất nhiều đá sỏi từ các sông, hồ chất thành một hòn núi ngũ sắc lấp lánh. Sau đó bà cắt những cọng lau trộn lẫn với đá sỏi để nung trong chín ngày đêm. Bảy ngày bảy đêm ròng, nữ thần bưng những hòn đá cháy đỏ vá lỗ hổng. Muôn dân được cứu thoát, cả đất trời lại tưng bừng như ngày hội. Loài người từ đấy sống một thời vàng son, hòa thuận, đàn ông cấy cày, đàn bà dệt vải, thóc lúa và gia súc đầy nhà.

Điều đáng nói ở đây là chi tiết để khẳng định Tổ nghề xây chính là bà Nữ Oa với việc thực hiện việc tạo chất kết dính vật liệu thật ngoạn mục để vá trời. Truyền thuyết xuất phát này chính là việc lấy đá nung vôi làm vật liệu xây dựng.

2. Trong thần thoại Hy Lạp có nữ thần Athena, con của Zeus, vị thần tối cao nhất trên đỉnh Olympus. Athena không phải do mẹ sinh ra mà do bố sinh ra từ cái đầu của Zeus.Khi Athenna cai quản vùng đất Acopolos (miền Trung Hy Lạp) đã đặt ra các thiết chế, luật pháp, phân đô thị thành các tiểu khu để con người dễ dàng quản lý đông thời xây dựng thành lũy kiên cố để chống lại kẻ thù xâm lược. Truyền thuyết kể rằng Athena Athena đã tạo ra một cây ôliu làm tươi tốt khắp các thành luỹ Atikes và cả vùng đất Acropolos. Món quà của Athena với người dân Atikes xem ra hữu ích hơn, vì vậy Athena đã trở thành vị thần bảo hộ cho vùng đất này (Tức Athen ngày nay). 

Câu chuyện thần thoại này nói lên từ xa xưa con người đã biết coi trọng việc quy hoạch đô thị và coi nó là một nhiệm vụ thiêng liêng được tạo ra từ thần thánh. Quy hoạch đô thị cho đến nay vẫn là một nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của ngành xây dựng. Athena có phải là sư tổ của ngành nghề xây dựng không hiện vẫn còn đang được bàn luận.

3. Truyền thuyết về Lỗ Ban đã từng được những người làm nghề mộc, ngõa (nề) coi là chuyện về ông Tổ nghề mình. Lỗ Ban sống vào thời cuối đời Xuân Thu tên thật là Công Thâu Ban - người nước Lỗ (Trung Quốc) nên được gọi là “Lỗ Ban”. Lỗ Ban phát minh và chế tạo rất nhiều công cụ như: Xẻng, cuốc, mai, thuổng, thước gấp, đặc biệt là thước Lỗ Ban cho đến ngày nay vẫn được dùng khá phổ biến trong xây dựng nhà cửa, đóng bàn ghế...

Truyền thuyết kể rằng, ông bắc một chiếc cầu qua sông rất vững chắc mà khi đó Trương Quả Lão cưỡi lừa mang theo Mặt Trời, Mặt Trăng và một vị tiên khác nữa tên là Sài Vinh cùng với cỗ xe chở “Ngũ nhạc danh sơn” (năm quả núi nổi danh) đi trên cầu mà vẫn không sụp đổ.

Lỗ Ban đã để lại nhiều bí quyết về thiết kế nhà cửa, vật dụng cho những người thợ mộc, nề, xây dựng. Trong những vật dụng trong phép đo đạc nổi tiếng mà sau này ai cũng từng áp dụng là thước Lỗ Ban. Do vậy những người thợ này khi có việc hệ trọng thường phải cúng tế, xin phép Tổ sư Lỗ Ban. Tại Hồng Kông, tất cả công nhân ngành xây dựng được nghỉ ngày 16/6 âm lịch gọi là tết Lỗ Ban để tưởng nhớ vị Tổ sư của mình.

Còn rất nhiều giả thuyết khác về những nhân vật liên quan đến nghề xây dựng. Tuy nhiên tranh cãi và bàn luận sẽ vẫn còn tiếp tục vì bản chất nghề xây dựng trong các thời kỳ đều là truyền miệng, việc ghi chép vô cùng ít ỏi.

Xem thêm: bài viết Thợ Nề Ngõa để hiểu hơn về ông tổ nghề xây tại Việt Nam.